Poezja codzienności 

Życie i twórczość Nomy Copley

Artystka, surrealistka, marzycielka, którą najbardziej inspirowała otaczająca ją rzeczywistość. Podróżując między Europą a Ameryką, szukała poezji w codzienności. Kolekcjonerka i propagatorka sztuki, pasjonatka życia, ludzi, a przede wszystkim jedna z najbardziej oryginalnych projektantek biżuterii w historii Stanów Zjednoczonych.

Wszystko jest możliwe

Urodziła się 31 lipca 1916 jako Norma Rathner w Minneapolis, w rodzinie rosyjskich imigrantów. Jej życie splotło się z rozwojem sztuki współczesnej, a los niezmiennie stawiał na jej drodze ważne postaci. Pracowała i przyjaźniła się ze znanymi fotografami, muzykami i ludźmi kina. Była oczkiem w głowie rodziców. Państwo Rathner przyjechali do Stanów w poszukiwaniu swojej wersji amerykańskiego snu. Udało im się osiągnąć sukces, a Noma wyrosła w przekonaniu, że wszystko jest możliwe, jeśli tylko włoży się w to wystarczająco dużo uwagi i pracy. Może właśnie dlatego wszystkiemu co robiła, poświęcała się bez reszty. Dotyczyło to także każdego z jej związków.

Już w wieku dwudziestu lat pierwszy raz wyszła za mąż. Jej wybrankiem był belgijski handlarz diamentów, Abraham Elkon. Zaraz po ślubie wyjechali do Europy, ale nie na długo. Właśnie rozpoczynająca się wojna sprawiła, że para wróciła do Stanów już w 1939 roku. Młode małżeństwo rozpadło się dwa lata później, ale w międzyczasie Noma nauczyła się biegle mówić po francusku i flamandzku. Po rozwodzie wstąpiła do Biura Informacji Wojennej (OWI) i pracowała jako tłumaczka aż do 1945 roku. Po wojnie dostała pracę przy produkcji dokumentu o repatriacji francuskich jeńców wojennych „Le Retour” w reżyserii wybitnego fotografa wojennego, Henri Cartier-Bressona. 

Muza 

Praca przy filmie ją fascynowała. Wkrótce przeniosła się do Los Angeles i zaczęła przedstawiać się jako Noma. Tam poznała kolejną wielką miłość, kompozytora George’a Antheila. Związek ten był dla muzyka bardzo twórczy, mawiał, że Noma go inspiruje. Zadedykował jej utwór V Symfonia “Joyous” (1947-1948). George wprowadził ją w świat artystyczny Los Angeles lat pięćdziesiątych. 

Poznała wtedy między innymi jednego z najbardziej wybitnych fotografów ubiegłego wieku, Mana Raya. Na przestrzeni lat wykonał on wiele zdjęć artystki, które na zawsze przeszły do historii. Pierwsze z nich wykonał już w 1949 roku. Jej piękno, monumentalizm, ale też swego rodzaju tajemnica, stały się znakiem charakterystycznym tej serii fotografii. W Los Angeles pracowała przy produkcji filmów Walta Disneya i Alberta Lewina.

Powroty

W 1951 roku Noma zdecydowała się wrócić do Europy, tym razem wybrała Paryż. Nie był to przypadek, gdyż chwile wcześniej na stałe przeprowadził się tam właśnie Man Ray, który był już wtedy jej bliskim przyjacielem. Artystka znów miała szczęście do znajomości. Fotograf przedstawił ją artyście i mecenasowi sztuki Williamowi Copleyowi. Noma zakochała się w nim bez pamięci. Jej wybranek był pisarzem i malarzem, przez wielu uznawanym za prekursora pop-artu. Ślub pary odbył się w grudniu 1953 roku, a Man Ray i jego żona Juliet zostali poproszeni na świadków. 

Zaraz po weselu Copleyowie kupili dom w Longpont-sur-Orge pod Paryżem, który wkrótce stał się miejscem spotkań czołowych postaci paryskiej awangardy. Ich stałymi gośćmi byli między innymi Marcel Duchamp, amerykański fotograf Lee Miller, brytyjski surrealista Roland Penrose oraz wybitni kolekcjonerzy sztuki surrealistycznej Melvin i Rosalind Gersten Jacobs. W tym czasie państwo Copley zwiększali też stopniowo swoją kolekcję dzieł sztuki w Copley Galleries w 1945-1947. Znalazły się tam dzieła takich gigantów XX wieku, takich jak Man Ray, Duchamp, Giorgio de Chirico, Hans Arp, René Magritte, Max Ernst i Yves Tanguy. Wkrótce założyli fundację Nomy i Williama Copley.

Nowe początki

W 1962 Copleyowie sprzedali swój dom i wyjechali do Nowego Jorku. Kolekcja pary z czasem tak się powiększyła, że potrzebowali wynająć kuratora i managera. Zatrudnili początkującą wtedy jeszcze Marcie Tucker, co stało się krokiem milowym w jej karierze. Założyli fundację Williama i Nomy Copley, którą po rozwodzie w 1968 roku, przemianowali na Fundację Kasandry. Za główny cel postawili sobie gromadzenie i popularyzację sztuki, ale także wspieranie młodych i nieznanych szerzej artystów. Organizowali wydarzenia i aukcje, na których kolejne obrazy osiągały rekordowe ceny. 

Po rozwodzie z Williamem artystka jak zwykle szukała dla siebie nowego zajęcia. Zapisała się na kurs złotnictwa, i tak przepadła na kolejne 25 lat. W krótkim czasie stała się sensacją w świecie jubilerskim. W New York Timesie pisano o niej:  “[...] Noma, która pięć lat temu wyłoniła się z paryskiego świata surrealistycznych malarzy, stała się jedną z najbardziej oryginalnych nowojorskich projektantek biżuterii; a swoje pomysły czerpie z przedmiotów codziennego użytku.” Wszystkie jej prace zawsze były postrzegane przez pryzmat jej fascynacji surrealizmem. 

Necktie, srebrny naszyjnik z regulowanym pierścieniem na szyję, 1969
Shirt Sleeve Cuffs, bransolety srebrne
Gold Button Cuff, złota bransoleta

Nowe definicje

Celem uwielbianego przez Nomę Copley nurtu, było zburzenie zastanego porządku rzeczywistości, “wyrażanie wizualne percepcji wewnętrznej”. W tworzeniu biżuterii zasada ta oznaczała szukanie nowych znaczeń i definicji dla zwyczajnych przedmiotów. Ołówek mógł posłużyć za bransoletkę, a mydło i guziki za elementy pierścionka. Często współpracowała z doświadczonym jubilerem Jeanem Starkiem i złotnikiem Robertem Kulicke. Tworzyła także przedmioty na zamówienie dla przyjaciół i klientów, w tym dramatopisarza Davida Mameta. Prace Nomy znajdują się w zbiorach Muzeum Sztuk Pięknych w Bostonie, Houston i Galerii Sztuki Uniwersytetu Yale. Jej kolekcje określa się jako pop - surrealistyczne, oddające nie tylko jej charakter, indywidualizm, ale też poczucie humoru. 

Noma Copley tak podsumowała kiedyś swoją sztukę: “zafascynowana surrealizmem i pod jego wpływem, przez długi czas próbowałam przekształcić codzienne przedmioty w poezję do noszenia.” Podejście to zdaje się spójne z tym jak podchodziła do swojego życia. Nigdy się nie poddawała i szukała nowych dróg. Eksperymentowała z życiem i sztuką, nie przejmując się za bardzo tym co myślą inni. W 1986 roku poznała Florę Barnett, założycielkę Rady Kultury Dolnego Manhattanu. Wkrótce stały się partnerkami i zamieszkały razem w pięknym mieszkaniu przy Central Parku. Zmarła w 2006 roku w wieku 86 lat.

Marta Gocka