Pomiędzy.

“Yōkai zaczyna się tam, gdzie kończy się język.”

Skrywają się w tunelach

Rzeczywistość składa się z elementów, które znamy i opisujemy, istnieją jednak takie jej aspekty, które trudno określić słowami. Przestrzenie między jawą a snem, wyobraźnią a realnym doświadczeniem. To właśnie tam znajdują się yōkai. Można je znaleźć tam, gdzie nic nie jest ustalone. Ich dom to miejsca wyjęte spod praw ogólnie przyjętej logiki, czasoprzestrzeń, w której nic nie jest oczywiste. Yōkai ( 妖怪) to w języku japońskim tajemnicza istota, coś nienazwanego i niezdefiniowanego. 

Yōkai to mieszkańcy pogranicza, skrywają się w tunelach, rozdrożach i miejscach styku. Mogą się ujawnić o różnych porach dnia, jednak najczęściej spotkać je można o zmierzchu. Ich ulubiona pora to czas między dniem a nocą, kiedy wzrok zawodzi, a ludzkie twarze nie są już całkiem wyraźne. To tajemnicze, nienazwane oficjalnie istoty, żyjące gdzieś pomiędzy snem a jawą, między wyobraźnią a rzeczywistością.

Yōkai to integralny element folkloru i mitologii Japonii, jednocześnie ważny aspekt tożsamości i sfery moralnej jej mieszkańców.

To, co nieznane

W Japonii wszystko może stać się sacrum. Korzenie tych wierzeń sięgają między innymi animizmu czyli wiary w to, że każdy element naszej rzeczywistości posiada energię życiową, która pozwala mu istnieć. Według wierzeń shintō jest nawet osiem milionów bogów, a boskość - kami („boskiego ducha”) odnaleźć można w mitologii, naturze i ludziach. Wierzenia te stanowią korzenie dla powstania yōkai. Mimo że w pewien sposób są one utożsamiane z bytami boskimi, nie czci się ich w świątyniach. Yōkai przynależą do świata ludzi. Stanowiły odpowiedź dawnych mieszkańców Japonii na objaśnianie nieznanych im zjawisk, elementów rzeczywistości, których nie rozumieli.

Jedyną stałą jest zmiana

Yōkai nie dzielą się na dobre lub złe, mogą się zmieniać, ich charakter często zależy od zachowania ludzi, z którymi przebywają. Ta dwojakość i płynność tajemniczych istot wynika z pojęć leżących u podstaw kultury japońskiej. Dobro i zło nie są dokładnie zdefiniowane. Panuje przekonanie, że jedyną niezmienną rzeczą w życiu jest zmiana. Wszystko jest płynne, los bardzo szybko może się odmienić. Tak samo jest z charakterem yōkai. Yōkai, który jednego dnia jest zły, następnego dnia może okazać się sprzymierzeńcem i przyjacielem człowieka. Każda z istot ma inny charakter i upodobania. Jednym z takich zmiennych i dowcipnych yōkai jest tengu. To duszek, który swego czasu mieszkał na sośnie i nienawidził dorosłych, ale wobec dzieci był dobry i przychylny.
Mieszkają w jeziorach i lasach, skradają się w domach ludzi i ciemnych zaułkach. Mogą pomóc, ale też zaszkodzić, powodować choroby psychiczne i pchać do strasznych czynów. Na przestrzeni dziejów wyszczególniono tyle rodzajów yōkai, że ich dokładna liczba nie jest znana. 

Ludzie mogą stać się yōkai jeśli dopuszczą się jakichś strasznych czynów. Im lepszy jest człowiek, bliżej związany ze światem boskim, tym większe prawdopodobieństwo, że może stać się yōkai, jeśli zrobi coś złego. Często taki los spotyka mnichów. W dawnych czasach często opowiadano o ludziach, którzy zostali opętani przez yōkai. Była to kara za kradzież oleju do lamp. O mordercach, szaleńcach, samotnikach także mówi się, że mogą być opętani przez tajemniczy byt.

Wszędzie, gdzie jesteś 

Yōkai to prawdziwy panteon istot, połączonych z nimi historii i cech charakterystycznych. Od bestii, demonów i poltergeistów, chorób psychicznych, przez energię zamkniętą w rzeczach i miejscach, do słodkich domowych psotników. Można powiedzieć, że są nieodłącznym elementem ludzkiej rzeczywistości, ale jednocześnie tak naprawdę w niej nie mieszkają. Znajdują się w innym wymiarze, gdzieś pomiędzy mistycznym a przyziemnym. Pojawiają się niespodziewanie i tylko one decydują o tym jak długo zostaną.

Nie sposób opisać i zebrać je wszystkie, ale istnieje kilku faworytów, zwłaszcza w popkulturze. Najbardziej popularne yōkai w Japonii to m.in. Kappa, Onu, Tengu. Ich wizerunki - figurki, ilustracje i dekoracje, można spotkać w dziecięcych pokojach.

Nurikabe manifestuje się jako niewidzialna ściana, która utrudnia przejście lub źle kieruje podróżnych spacerujących w nocy. Czasami określany w języku angielskim jako The Wall lub Mr. Wall, jest opisywany jako dość wysoki, aby uniemożliwić ludziom wspinanie się po nim, i wystarczająco szeroki, aby stłumić wszelkie próby obejścia go.

Jednym z bardziej znanych yōkai jest Tanuki. Jego wesoła osobowość i atrybuty czynią z niego prawdziwy talizman szczęścia i gwarancję dobrobytu. Jest jednym ze zwierzęcych demonów, przybrał formę jenota (to puchate stworzenie, przypominające szopa lub oposa). Ten yōkai uznawany jest za zabawnego i zupełnie nieszkodliwego żartownisia, który posiada ponadnaturalne zdolności. Jak każdy niezwykły stwór, ma dwoistą naturę i czasem może psocić. 

Mieszkańcy pogranicza

Yōkai przemieszczają się między światami, między sacrum a profanum, jakby nie mogąc zdecydować się, do którego z nich powinny przynależeć. Usadowione w przesmykach mogą sprawić, że człowiek zaczyna powątpiewać we własne zmysły. Powstały w wyniku refleksji nad tym, co nieznane, nad tym, że wokół nas istnieją światy, do których nie do końca mamy dostęp. To, że trudno nam je dostrzec czy opisać, nie znaczy że ich nie ma.

Marta Gocka

.